TOPRAK COĞRAFYASI(TOPRAĞIN HİKAYESİ)

Yer kabuğunu oluşturan kayaçların ufalanması (fiziksel ve kimyasal parçalanması) ile oluşmuş içinde;

-çeşitli mineraller ,

-canlı organizmalar ,

-organik maddeler,

-hava ve su bulunan bir örtüdür.

Kayaçlar dış kuvvetlerin etkisi(akarsu,buzul,rüzgar,dalga vs.) ile zamanla parçalanır,dağılır ve ufalanır.

Kayaçlar 2 yolla ufalanırlar.

1-Fiziksel(mekanik) parçalanma: sıcaklık farklarının fazla-nem ve su buharının az olduğu sahalarda kimyasal yapıları değişmeden daha küçük parçacıklara ufalanması şeklinde olur. Karaların iç kesimleri,çöller

2- Kimyasal Çözülme(ayrışma): Nemli ,sıcak sahalarda suyun etkisiyle kayaçların erimesi ve kimyasal yapılarının değişmesi şeklinde görülen ayrışmadır. Ekvatoral saha,nemli ılıman bölgeler.

3- Biyolojik Çözülme: Bitki ve canlıların etkisi ile görülen çözülmedir.

TOPRAĞIN OLUŞUMUNA ETKİ EDEN FAKTÖRLER.

İklimin Etkisi:

İklimin etkisini sıcaklık ve yağış olarak ele almak gerekir.

Bitki örtüsünün gelişmesi,toprağın yıkanması, topraktaki organizma faaliyetleri iklime bağlıdır.

Nemli sıcak alanlar ;kimyasal ayrışma görülür ,toprak oluşumu hızlıdır.

Toprağın yıkanması daha fazladır.

Aşırı yıkanma topraktaki besin maddelerini taşır ve toprak verimsizleşir.

Soğuk ve kurak alanlar;fiziksel ayrışma daha fazla ve toprak oluşumu daha yavaştır.

Toprağın yıkanması daha azdır.Yıkanma az olduğu için toprakta tuz ve kireç oranı fazladır.

Humus (canlı kalıntıları) iklime bağlıdır.kurak sahalarda az bitki örtüsünün gür olduğu alanlarda fazladır.Ancak fazla yıkanmanın olduğu alanlar(laterit topraklar) humus bakımından fakirdir.

Ana Kayanın Etkisi:

Sert yapılı(strüktürlü)kayaçlarda ufalanma zor olurken yumuşak dokulu kayaçlar daha kolay aşınır ve parçalanır.Kayacın içinde bulundurduğu mineraller toprağın cinsi üzerinde etkilidir.

Zamanın Etkisi:

Toprak oluşumu için gerekli süre çok uzundur. 1 cm toprak için 100-150 yılın geçmesi gerekir.

Yer Şekillerinin Etkisi:

Eğim ,yükselti ve bakı faktörleri etkilidir.Bir dağ yamacı boyunca sıcaklık şartlarının değişmesi ,yağışın farklılaşması , bitki türlerinin değişmesi bakıya bağlı olarak güneşlenme ve sıcaklık şartları farklılaşması, toprağın ana kayaya tutunmasının zorlaşması gibi etkilerin değişmesine neden olur.

Canlılar ve Bitki Örtüsü:

Toprağın içinde bulunan humus bitki ve canlı kalıntılarından oluşur.

Bir toprak örtüsü oluşum özelliklerine göre şu horizonları barındırır.

Horizon:Yüzeyden derine doğru farklı özellikler gösteren toprak katmanları.

Yüzeyden derine doğru

A Horizonu: Toprağın en üst katı.Bitkiler burada tutunur ve yaşar.

B Horizonu: Yıkanma ile sızan minerallerin biriktiği katman

C Horizon: Ana kayanın iri unsurlar şeklinde parçalandığı katman.

D Horizon: Ana kayanın bulunduğu katman.

BAŞLICA TOPRAK TİPLERİ

A-ZONAL TOPRAKLAR

İklim ve bitki örtüsünün etkisi ile oluşmuş tüm horizonlara sahip topraklardır.(yerli topraklardır)

Lateritler, Dönenceler arasında,kiremit kırmızısı renginde ,yıkanmanın fazla olması nedeniyle humus bakımından fakirdir.

-Ülkemizde görülmez.

Kırmızı topraklar(Terra rossa), Akdeniz bölgesinin kalkerli araziler üzerinde oluşan ,demir oksit fazlalığından dolayı kırmızı rengi alan topraklardır.

Kahverengi Orman Toprakları, Nemli orta kuşağın yayvan yapraklı orman sahalarında oluşan, humus bakımından zengin topraklardır.

Podzol Topraklar, Soğuk nemli alanlarda iğne yapraklı orman sahasında oluşan topraklardır.yıkanma fazla olduğu için mineral bakımından fakirdir.(Ülkemizde doğu Karadeniz bölgesinde görür. )

Turda Topraklar, Tundra iklim bölgesinin topraklarıdır.Kışın don kısa süren yaz mevsiminde toprak balçık halini alır, tarım için verimsizdir.

Çöl Toprakları,Çöllerde oluşan topraklardır.Şiddetli buharlaşma nedeniyle sert kireç tabakası oluşmuştur.Bitki örtüsü ve tarım için elverişli değildir.

Kahverengi Kestane Renkli Bozkır(step)Toprakları, Orta kuşağın yarı kurak alanlarında oluşan topraklardır.

Çernezyom Toprakları(Kara topraklar), Karasal iklimin yarı nemli sahalarında ,çayır örtüsü altında oluşan topraklardır. En verimli topraklardır.

B-İNTRAZONAL TOPRAKLAR

Oluşumlarında topoğrafya ve ana materyal etkilidir.( A ve C horizonları bulunur.)

Halomorfik Topraklar(tuzlu topraklar), Buharlaşanın fazla olması nedeniyle suyun içinde eriyik haldeki tuz ve karbonatların toprağın yüzeyinde birikmesi ile oluşan topraklardır.

Hidromorfik Topraklar,Bataklık alanların topraklarıdır.

Kalsimorfik Topraklar(Kireçli topraklar),

1-Redzinalar yumuşak kireç taşları oluşan topraklardır.

2-Vertisoller Trakya da kara kepir,İç Anadolu’nun dönen topraklarıdır.kurak mevsimde çatlar.buralara dolan topraklar yağmur ile şişerek toprağın ters dönmesine yol açar.

3 AZONAL TOPRAKLAR (TAŞINMIŞ TOPRAKLAR)

Dış Kuvvetlerin etkisi ile taşınan topraklardır.Horizonları yoktur.

Alüvyal topraklar, Akarsu taşıması ile

Kolüvyal topraklar, Dağlık arazilerde eğimle kayarak taşınan topraklar , kalan örtüde taşlı topraklar(litosoller) oluşur.

Regosoller, Volkanik malzemenin taşınıp birikmesi ile oluşur.

Lösler , Rüzgarın taşıyıp biriktirmesi ile oluşur.

Morenler, Buzulların taşıyıp biriktirmesi ile oluşur.