YAZIM (İMLA) KURALLARI

İmlâ bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesidir.İmlâ kurallarını bilmek ve uygulamak imlâ birliği sağlar.

Türkçe'de yazım kuralları üç ana ilkeye dayanır.

1. Ses yazım kuralları: Her sesin ayrı bir harfle gösterilmesi.

2. Köken yazım kuralları:Sözcük köklerinin ve eklerinin yazılışıyla ilgili yazım kurallarıdır.

3. Geleneksel yazım kuralları: Yazılış geleneklerine uygun biçimlerle ilgili yazım kurallarıdır.

BÜYÜK HARFLERİN YAZILIŞI

- Cümle büyük harfle başlar.

Sonunda onu tanınmayacak bir halde buldum.

- Özel isimler cümlenin neresinde olursa olsun büyük harfle başlar.

Ulusumuzu Mustafa Kemal kurtarmıştır.

- Özel adlardan türetilmiş ad sıfat ve eylemlerin baş harfleri büyük yazılır.

Ankaralı Rumelili Atatürkçü vb.

- Nokta soru ve ünlem işaretlerinden sonra gelen her cümlenin başında büyük harf kullanılır.

Sabahleyin yorgun uyandim. Ne olduğunu anlayamadım.

Nereden geliyorsun? Marketten geliyorum.

Amma yaptın ha! Garip bir hareket yapmamıştım.

- Yazı başlıklarnın her sözcüğü büyük harfle başlar.

Güzel Türkçemiz Demokrasinin İnsana Kazandırdıkları

NOT:Başlıklarda kullanılan "ile ki ve veya" bağlaçları ve "mi" soru ilgeci küçük harfle yazılır.

Adaletin Bu mu Dünya Leyla ile Mecnun

- Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler de büyük harfle başlar.

Atatürk "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir." derken bilimin önemini vurguluyordu.

- Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.

Düldül Kocabaş Tekir vb.

- Mısralar büyük harfle başlar.

Güzel dil Türkçe bize

Başka dil gece bize.

- İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.

Köyün muhtarı sözümü kesti:

- Köyümüze yol istiyoruz.

- Belirli bir tarihi gösteren ay ve gün adları büyük harfle başlar.

26 Eylül 1990'da doğmuş.

- Ulusal ve dini bayram adları büyük harfle başlar.

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Kurban Bayramı vb.

-Yön adları bir yerin başında onu belirtir durumda kullanılıyorsa büyük harfle diğer türlü küçük harfle yazılır.

İç Anadolu Bölgesi

- Dil din ve mezhep adları büyük harfle başlar.

Türkçe Arapça Müslümanlık Budizm Katoliklik vb.

- Millet boy oymak adları büyük harfle başlar.

Türk İtalyan Afgan Özbek vb.

- Resmi yazılarda hitapların ilk sözcüğü ve yanında bulunan ad cinsinden sözcükler büyük harfle başlar.

Değerli Arkadaşlar Sevgili Dayıcığım vb.

-Ünvanlar ve lakaplar büyük harfle başlar.

Mareşal Fevzi Çakmak Doktor Sedat Bey Öğretmen Aysen Hanım vb.

KÜÇÜK HARFLERİN YAZILIŞI:

- Cümlede bulunan cins adların baş harfleri küçük yazılır.

kalemlik halı abajur elma vb.

- Tarihi belli olmayan ay ve gün adları küçük yazılır.

ekim aralık perşembe pazar vb.

- Cümle içinde amca dayı hala abla yenge gibi akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle yazılır.

Semra yenge Ümit amca Ümran halam vb.

- Cümle içinde belirli günler haftalar ve mevsim adları küçük harfle yazılır.

sonbahar kış trafik haftası hıdrellez vb.

NOT: Bayram niteliği taşıyan özel günlerin adları büyük harfle başlar.

Anneler Günü Tıp Bayramı vb

BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI:

Birleşik sözcükler bitişik ya da ayrı yazılabilmektedir.

A) Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler:

- Yabancı dillerden Türkçe'ye geçen sözcüklerin "etmek eylemek olmak" yardımcı eylemleriyle yaptığı birleşik eylemlerde ses düşmesi ya da ses türemesi olmuşsa bu tür sözcükler bitişik yazılır.

zan-n-etmek red-d-detmek (ses türemesi)

seyr-etmek emr-etmek kayn-ana n-asıl pazar-tesi (ses düşmesi)

- Birleşirken anlam değişmesine uğrayan (benzetme yapılan) sözcükler bitişik yazılır.

aslanağzı(bitki) kuşburnu(bitki) çobandüdüğü vb.

- Vurgusu son heceye kaymış birleşik sözcükler bitişik yazılır.

babayiğit boşboğaz cingöz elense günaydın vb.

- Pekiştirmeli sıfatlar bitişik yazılır.

yemyeşil pespembe sırılsıklam vb.

- Dilimize Farsça'dan girmiş "hane" sözcüğü ile yapılan birleşik adlar bitişik yazılır.

hastahane(hastane) pastahane(pastane) dershane vb.

B) Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler:

- "etmek edilmek olmak olunmak eylemek kılmak" yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik eylemlerde isim herhangi bir ses düşmesine ve ses türemesine uğramazsa bu tür sözcükler ayrı yazılır.

alay etmek alt etmek kabul eylemek not etmek yok olmak yardım etmek vb.

- Birlikte kullanılan sözcükler kendi anlamlarını korumuşsa ayrı yazılır.

hafta sonu ses bilgisi odun kömürü deniz yılanı ardıç kuşu buz dolabı şeker pancarı kuru kayısı vb.

- İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına hiçbir noktalama işareti konmaz.

gelenek görenek sağlı sollu yerli yersiz ayrı ayrı ev mev yavaş yavaş vb.

- Sıfatlarda derece pekiştirme bildiren "daha" "en" gibi zarflar ayrı yazılır. en güzel daha zor vb.

SAYILARIN YAZIMI:

Bu konuda herhangi bir kural olmamakla beraber uygulamalarda bazı yaklaşımlar benimsenmiştir.Buna göre yazılı anlatımda küçük ve fazla yer tutmayan sayılar yazıyla yazılır.

Yirmi dakikaya kadar oradayım.

- Edebi metinlerde yazıyla yazılan her sayının sözcüğü ayrı yazılır.

Babam da sizin gibi kırk iki yaşında.

- Resmi ve ticari belgelerde sayıların her sözcüğü bitişik yazılır.

Bankadan otuzbeşbin lira çekti.

- Rakamlarla yazılan sayılardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de açıldı.

ÖZEL ADLARIN YAZIMI:

- Kişi ad ve soyadları büyük harfle başlar.

Saygın Büyüktüzün Dilek Görgün vb.

- Tarihi şahıs adlarından önce gelen ünvan ya da lâkaplar büyük harfle başlar.

Dede Korkut Fatih Sultan Mehmet vb.

- Kişilerin görev ve ünvanlarını bildiren adların baş harfi büyük yazılır.

Müdür Emrah Ekin Oramiral Çetin Gencer vb.

- Astronomi ve coğrafya ile ilgili gezegen yıldız takımyıldızı vb adları büyük harfle başlar.

Dünya ve Jüpiter gezegendir.

- Ülke adları tamlama oluşturursa bunlardan sonra gelen sözcüklerin baş harfleri büyük olur.

Türkiye Cumhuriyeti Amerika Birleşik Devletleri

- İki ya da daha fazla sözcükten oluşan yer adları bitişik yazılır ve baş harfleri büyük olur.

Çanakkale Kızılırmak Karadeniz vb.

- Yer adlarından önce gelen yön adlarıyla aşağı yukarı orta küçük büyük iç yeni eski vb. sözcükler ayrı yazılır ve büyük harfle başlar.

Güney Kore Yukarı Ayrancı vb.

- Kurum kuruluş ortaklık dernek işletme ve birliklerin resmi adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

Ankara Sanayi Odası Milli Eğitim Bakanlığı Türkiye Futbol Federasyonu vb.

YABANCI SÖZCÜKLERİN YAZILIŞI:

- Arapça ve Farsça'dan dilimize girmiş birtakım sözcüklerin arasına bi ünlü getirilir. fikr ....> fikir emr ....> emir

Bu sözcükler Türkçe ek aldıklarında araya getirilen ünlü düşer ve sözcük asıl biçimine döner.

- Batı dillerinden dilimize giren ve iki ünsüzle başlayan ya da iki ünsüzle biten sözcüklerde ünsüzlerin arasına ünlü getirilemez.

tren lüks film vb.

- İçinde yanyana iki ya da üç ünsüzün yer aldığı yabancı sözcükler de ünsüzlerin arasına ünlü getirilmeden yazılır.

elektronik antrenör vb.

- Batı dillerinden dilimize giren sözcüklerden bazıları Türkçe söylendiği gibi yazılır.

endüstri video sembol vb.

Bazı sözcükler ise orijinal yazılışlarını korur.( fast food check-up vb.)

YABANCI ÖZEL ADLARIN YAZIMI:

Arapça Farsça Yunanca Rusça Latince Çince ve Japonca özel adlar genellikle Türkçe'de söylendikleri şekilde yazılır.

Hayrettin Bağdat Aristo Konfüçyüs Yokohama vb.

Bazı özel adlar orijinal yazılışlarını korur. (Bordoux Sony La Fontaine vb.)

KÖKLERİN YAZILIŞI:

1. "ile" Sözcüğünün Ek Olarak Yazımı:

Edat(ilgeç) olan "ile" bazı durumlarda ek olarak yazılır. Ünlü ile biten bir sözcüğe "ile" ilgeci eklendiğinde başında bulunan "i" ünlüsü "y" ye dönüşerek o sözcük ile birlikte ünlü uyumuna uyar.

baba ile ....> baba-y-la tilki ile ....> tilki-y-le

Sonu ünsüzle biten bir sözcüğe eklendiğinde ise "i" ünlüsü düşer ve bağlandığı sözcükle birlikte büyük ünlü uyumuna uyar.

cam ile ....> camla köpek ile ....> köpekle

2."-yor" Ekinin Yazılışı:

"-yor" eki ünlü uyumuna uymaz.Eklendiği sözcüğün ünlüleri ince de olsa "-yor" eki değişmez.

gid-i-yor sev-i-yor vb.

- Eylemin kök ya da gövdesi düz-geniş (a e) ünlülerinden biri ile bitiyorsa sonda bulunan düz-geniş ünlü daralır.

a ..> ı ya da u e ..> i ya da ü olur.

sakla ....> saklıyor topla ....> topluyor

bekle ....> bekliyor süsle ....> süslüyor

-Eylemin kök ya da gövdesi -u -ü ünlüleri ile bitiyorsa bu sesler değişime uğramaz.

doku ....> dokuyor yürü ....> yürüyor

3."ken" Ekinin Yazılışı:

Büyük ünlü uyumuna uymayan eklerdendir.Eklendiği sözcükteki ünlülerin ince ya da kalın olmasından etkilenmez.

Kaçar iken ....> kaçarken Söyler iken ....> söylerken

4. "ki" Ekinin Yazılışı:

- Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır.İki ayrı cümle ya da ögeleri birbirine bağlar ya da açıklar.Genellikle bulunduğu cümlelere neden-sonuç ilişkisi katar.

Çalışıyor ki kazanıyor.

Yemek yok ki yiyelim.

- Sıfat türetme eki olan "ki" adların sonuna eklenerek onları sıfat yapar ve eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.

Dolaptaki elbiseleri naftalinledik.

Damdaki kedilerin sesleri beynimi tırmalıyor.

- İlgi zamiri olan "ki" eklendiği adlara bitişik yazılır.

Kalemini alabilir miyim; benimki evde kalmış.

Çınarın yaprakları sararmış çamınkiler yemyeşil.

5. "de da"nın Yazılışı:

- Ad durum eki olan "de" bulunma yer ve zaman anlamı taşır.Daima bitişik yazılır. Ben en çok evde rahat ederim.

Ad durum eki olan "de da"nın "te ta" biçimi vardır. (sepette sokakta)

- Bağlaç olan "de da" ayrı yazılır.Bu bağlacın "te ta" biçimi olmaz.

O kitaptan ben de aldım.

Simit de yedik peynir de.

NOT:"de da" bağlacı kendisinden önce gelen sözcüğün son ünlüsü ile birlikte ünlü uyumuna uyar.

Ad durum eki olan "de" cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur.Bağlaç olan "de" cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamında bozulma olmaz.

DÜZELTME (İnceltme uzatma) İŞARETİ:(^)

- Yazılışları aynı olan ancak okunuşları ve anlamları farklı olan yabancı sözcükleri ayırmak için ünlünün üstüne düzeltme işareti konur.

yar (uçurum) ....> yâr (sevgili)

adet (sayı) ....> âdet (görenek)

hala (babanın kız kardeşi) ....> hâlâ (belirtilen zamana kadar)

- Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde " g k l " ünsüzlerini ince okutmak için bu ünsüzlerden sonra gelen " a u " ünsüzlerinin üzerine konur.

ilâve ahlâk kâğıt kâr felâket dükkân vb.

- Batı dillerinden Türkçe'ye giren sözcüklerde "l" ünsüzünü ince okutmak için "l" den sonraki ünlünün üzerine düzeltme işareti konur.

klasik plak lamba vb.

- Yabancı kökenli sözcüklerin sonundaki ünlünün üstüne konulan düzeltme işareti sözcüğe "onunla ilgili ona ait" anlamı katar.

millî siyasî askerî medenî vb.

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Noktalama işaretleri cümle çeşitlerini göstermek aynı değerde olan söz gruplarını ayırmak bazı duraklama noktalarını göstermek için kullanılır.Noktalama işaretlerini kullanırken yapılan iki önemli hata vardır.

- Noktalama işaretlerini yerinde kullanmamak.

- Metni gereksiz noktalama işaretleri ile doldurmak.

NOKTA:

- Cümle sonlarına konur.

Onun bilgiçliği herkese alay konusu oldu.

- Kısaltmalardan sonra konur.

Prof. Av. bkz. vb. gibi

*Bazı kısaltmalarda nokta kullanılmaz.

TRT TBMM TDK gibi.

- Sıra sayı sıfatı anlamı vermek için kullanılır.

4. gün 2. ev gibi.

- Belirli bir günü bildiren tarihlerde ay gün ve yıl arasına konur.

17.06.2009 29.10.1923 gibi.

- Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır.

4.5=20 3.30=90 gibi.

- Madde numaraları ya da harflerinden sonra kullanılır.

1. 2. 3. A. D. c. b. gibi

- Saat ve sayı rakamlarının arasına konur.

17.30 13.15 5.673.105 gibi.

VİRGÜL:

- Yazıda cümlede aynı değerdeki sözcük ve sözcük gruplarının arasına konur.

Dedeler nineler analar bacılar cephe gerisinde bir görev üstlenmişti.

Kırmızı elmalar sulu portakallar kıvırcık marullar sergilere dizildi.

- Uzun cümlelerde özneden sonra kullanılır.

Öğretmenimiz bu kadar yoğun bir çalışmanın sonucunda mutlaka başarılı olacağımıza inanıyordu.

- Hitap sözcüklerinden sonra kullanılır.

Sevgili Arkadaşlarım

Değerli Dinleyiciler

- Cümlelerde özel olarak vurgulanmak istenen sözcüklerden sonra konur.

Kitap okumak herşeyden önce dilimizi iyi kullanmayı öğretir.

- Cümle içinde ara sözleri ara cümleleri ayırmada kullanılır.

Apartmandaki tüm komşuları ile bazılarını tanımadığı halde bayramlaşmaya gitti.

- Anlam karışıklığına yol açmamak için zamirlerden ve isimleşmiş sıfatlardan sonra kullanılır.

O ne yapacağını çok iyi bilir.

Küçük çantayı sırtında taşıyor.

NOT:İkilemeler tamlamayı oluşturan sözcükler "ve" "veya" bağlaçlarından önce sıralamaların sonunda yer alan "vb" kısaltmasından önce virgül kullanılmaz.

NOKTALI VİRGÜL:

- Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

At ölür meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.

- Cümle içinde virgülle ayrılmış tür ve takımları birbirinden ayırmak için kullanılır.

A kümesinin elemanları erik kayısı şeftali; B kümesinin elemanları kalem kitap silgi defterdir.

- Bağlı cümlelerde "fakat lakin ama ve ancak çünkü" gibi bağlaçlarla başlayan bağımsız cümlecikleri ayırmak için bağlaçlardan önce kullanılır.

Onlar benim kıymetimi bir gün anlarlar; ama iş işten geçmiş olur.

İKİ NOKTA:

- Kendisinden sonra örnek verilen veya açıklama yapılan cümlenin sonuna konur.

Namık Kemal'in tiyatro eserleri: Zavallı Çocuk Vatan yahut Silistre

Kişi zamirleri şunlardır: Ben sen o biz siz onlar

- Tanımı yapılacak sözcüklerden sonra kullanılır.

Sözcük:Konuşma ve yazmada kullanılan anlamlı ses ya da ses topluluğu.

- Bir cümlede sayısı verilen maddeleri saymak veya birden çok olduğu işaret edilen husuları sıralamak gerektiğinde bu cümlenin sonuna konur.

Belirtme sıfatları dörde ayrılır:

A) İşaret sıfatları

B) Sayı sıfatları

C) Soru sıfatları

D) Belgisiz sıfatlar -

Yazıda konuşmaların başlayacağını gösteren sözcüklerden sonra kullanılır.

Akın bağırarak:

- Çok seviyorum seni diyordu.

ÜÇ NOKTA:

- Herhangi bir nedenle bitmemiş cümlelerin sonuna konur.

Seni bir yakalarsam ...

- Alıntılarda atlanmış yerleri göstermek için kullanılır.

Gidin bulutlar gidin

Yârime selam edin.

Yârim uykuda ise

Uykusun haram edin.

...

- Birtakım örnekler verdikten sonra başkalarının da olduğunu belirtmek için kullanılır.

Mars Dünya Uranüs Satürn ...

- Kaba sayıldığı veya açıklanmak istenmediği için yazılmayan sözcüklerin yerine kullanılır.

Onu ... isimli kişi şikayet etmiş.

- Karşılıklı konuşmalarda yeterli olmayan eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.

- Neredesin?

- ...

SORU İŞARETİ:

- Soru bildiren cümlelerden sonra kullanılır.

Hangi ev sizin?

- Bir bilginin kesin olmadığını ya da şüpheyle karşılandığını göstermek için yay ayraç içinde soru işareti kullanılır.

Bu öğrenci üç saat (?) koşarmış.

- Bilinmeyen tarih yer durum için kullanılır.

Doğum tarihi (?)

Karacaoğlan ( 1606? - 1679 )

ÜNLEM İŞARETİ:

- Hayret beğenme nefret heyecan sevinç acı korku şaşma gibi duyguları belirten cümlelerin sonuna konur.

Haydi aslanlarım !

Eyvah !

- Seslenme hitap uyarı alay ya da küçümseme bildiren sözlerden sonra parantez içinde kullanılır.

Arkadaşlar !

Bu yıl tatilini Haiti'de (!) geçirecekmiş. (küçümseme)

TIRNAK İŞARETİ:

- Başkalarının yazılarından sözlerinden aktarılan bölümlerin başlarına ve sonlarına konur.

Yunus Emre " Hamdık piştik yandık ." der.

- Özet olarak belirtilmek istenen sözcükler tırnak içine alınır.

Yapılan devrimlerle "genç cumhuriyet" güçlendirildi.

- Kitapların edebi eserlerin bilimsel yayınların başlıkları metin içerisinde genellikle tırnak içine alınır.

Ümit Yaşar'ın " Ben Seni Sevdim mi? " şiirini çok severim.

YAY AYRAÇ parantez)

- Cümle içinde verilen açıklayıcı bilgiler parantez içine alınır.

Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı) Ege'yi çok iyi anlatır.

- Piyeslerde kişilerin söz dışında nasıl hareket edeceğini bildiren sözler parantez içine alınır.

Ayşe Kadın - ( başını kaldırarak ) Hayır bunu yapamam.

- Alıntı ya da eserin alındığı yazarı belirtmek için kullanılır.

Sevgi sana yakışıyor güzelim

Tüm insanları sev. ( Ahmet Özkan )

KESME İŞARETİ:

- Özel adlara getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır.

Ümit'in Sivas'a İstanbul'dan

- Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.

TV' ye TBMM' nin Kg' dan

- Bir harf ya da ekten sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır.

A' dan sonraki şıkka bakalım.

Türkçe'de -se'yle yapılan yeni sözcükler vardır.

UZUN ÇİZGİ:

- Yazıda konuşmaları göstermek için kullanılır.

_ Beni dinliyor musun?

_ Evet kulağım sende.

KISA ÇİZGİ:

-Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.

Sizi çok iyi tanırım be-

ni kandıramazsınız.

- Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.

Ağzına geleni söyler - kırıcı mı değil mi - hiç düşünmez.

- Dilbigisinde kökleri ve ekleri ayırmak için kullanılır.

Kitap - çı - lık

- Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.

427 - 5 = 422

- Sözcükleri hecelere ayırmada kullanılır.

sev - da - lan - dık

- Sayıları ve kavramlar arasındaki bağı belirtmek için kullanılır.

İzmir - Manisa karayolunda tamir çalışması var.

2008 - 2009 öğretim yılını bitirdik.

- Adres yazarken semt şehir arasına konur.

Bornova - İzmir Bakırköy - İstanbul