BİRİNCİ KÖKTÜRK DEVLETİ (552-630)

Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk Devleti’dir.

Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluşturmuşlardır.

Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalından 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır.

Çin kaynaklarına göre, kökeni Asya Hunlarına dayanan Göktürklerin ilk zamanları hakkında çeşitli efsaneler vardır. Göktürklerin hükümdar ailesi olan Aşina soyunun bir kurttan türediği yolundaki efsanenin benzerlerine Asya Hunlarında da rastlanması, onların, adı geçen devletin soyundan geldiği inancını güçlendirmektedir. Çin kaynaklarından : “Türkler komşu bir hükümdar tarafından yenilmişler ve on yaşındaki bir erkek çocuk dışında hepsi de öldürülmüşlerdi. Çocuğu dişi bir kurt kurtardı ve bir mağara içindeki 100 kilometre uzunluğunda olan ovaya getirdi. Büyüyen çocuğun, kurttan on oğlu dünyaya geldi Çocuklar dışarıdan kendilerine birer eş buldular. Bunların da çocukları oldu. Bunun arkasından her biri bir soy adı aldı; Aşina da bunlardan biri idi. Birçok nesil geçtikten sonra onlar mağaradan çıktılar ve Kişan ( Altay) Dağları’nın güneyinde yerleştiler; burada juan-juanlar ( Avarlar) için demirden aletler yapmaya başladılar.”

Merkezleri : Ötüken

Kurucusu : Bumin Han

Asıl merkezleri, Orta Tiyanşan (Tanrıdağları) bölgesiyle Isık gölü çevresi olan Göktürkler, 545 yıllarında Tabgaçların yardımıyla Avarlara isyan ettiler. Bumin Han idaresinde, eski Hun başkenti Ötüken merkez olmak üzere I. Göktürk Devleti’ni kurdular (552) Kuruluştan itibaren devlet, doğu ve batı olmak üzere iki koldan yönetilmiştir. Batı kanadını kardeşi İstemi’ye yabgu unvanıyla birlikte veren Bumin Han, doğu kanadını idare ediyor ve bu kanadın üstünlüğü dolayısıyla devletin gerçek hükümdarı oluyordu. Bumin Han, devletin kurulduğu 552 yılında öldü.

Mu-kan Kağan (553-572) :

Mu-kan Devri, devletin en parlak dönemidir. Mukan ilk olarak Avarları batıya doğru göçe zorladı.Bundan sonra doğuda Kitanları ve kuzeyde bulunan Kırgızları hakimiyeti altına aldı. Öte yandan Çin’i baskı altında tutarak amcası İstemi’nin batıdaki faaliyetlerine yardımcı oldu.

Göktürk Devleti’nin İkiye Ayrılması ve Yıkılışı :

istemi Yabgu’nun yerine geçen oğlu Tardu, babası gibi hükümdarlık özelliklerine sahip, güçlü bir kişiydi. Ancak devletin başına geçmek istemesi, iç karışıklıklara yol açtı. Çinliler bu durumdan faydalanarak, Göktürklerin iç işlerine karıştılar. Böylece, Çin’in siyasî faaliyetleri sonucu Göktürk Devleti doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı (582). Doğu Göktürklerin basında İşbara, Batı Göktürklerin başında Tardu bulunuyordu. Doğu Göktürkleri bir süre sonra Çin hakimiyetine girdi (630). Batı Göktürkler! ise 659 yılında tamamen Çin’e katıldı. Böylece Göktürkler elli yıl boyunca bir fetret devri yaşadılar.